Zburzenie Wielkiej Synagogi

16 maja 1943r. Niemcy, a wręcz osobiście kat stołecznego getta Jürgen Stroop, wysadzili Wielką Synagogę. Wzniesiony w latach 70. XIX wieku budynek przy placu Tłomackie 7 był największą synagogą w Warszawie.

W 1940r. po powstaniu getta w Warszawie Niemcy, choć udostępniali miejsce na nabożeństwa żydowskie, systematycznie niszczyli piękne wnętrza. W 1942r., po zmniejszeniu obszaru getta, synagoga znalazła się poza jego obszarem. Ze względu na dużą powierzchnię budynku hitlerowcy urządzili w niej magazyn mebli i zrabowanego mienia żydowskiego. Pod koniec dogorywającego powstania w getcie warszawskim, szef SS i Gestapo Heinrich Himmler wydał rozkaz, by całkowicie pozbawić Warszawę tego symbolu żydowskiej kultury i religii. Gorliwy wykonawca wszelkich zbrodni, Stroop, postanowił zadanie wykonać osobiście – o 20.15 święte żydowskie miejsce legło w gruzach.

Warto zacytować nieco dłuższą relację bestialskiego kata powstania w getcie, by móc wyobrazić sobie to makabryczne wydarzenie sprzed 80 lat.

„Piękną klamrą oficjalnego zamknięcia Wielkiej Akcji było wysadzenie w powietrze Wielkiej Synagogi. Przygotowania trwały 10 dni. Synagoga była gmachem solidnie zbudowanym. Stąd, aby ją za jednym zamachem wysadzić w powietrze, należało przeprowadzić pracochłonne roboty saperskie i elektryczne. Ależ to był piękny widok! Z punktu widzenia malarskiego i teatralnego obraz fantastyczny. Oficer saperów wręczył mi aparat elektryczny, wywołujący detonację ładunków wybuchowych. Przedłużałem chwilę oczekiwania. Wreszcie krzyknąłem: Heil Hitler! – i nacisnąłem guzik. Ognisty wybuch uniósł się do chmur. Przeraźliwy huk. Bajeczna feeria kolorów. Niezapomniana alegoria triumfu nad żydostwem. Getto warszawskie skończyło swój żywot. Bo tak chciał Adolf Hitler i Heinrich Himmler” – opisywał hitlerowski dowódca.

Po wojnie nie zdecydowano się na odbudowę synagogi. Na jej miejscu powstał ostatecznie wieżowiec. W ramach odszkodowania w 2004 Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie otrzymała w wieżowcu trzy piętra: XVIII, XIX i XX, w których znalazły się biura różnych instytucji, a na parterze powstała sala wystaw czasowych Żydowskiego Instytutu Historycznego.

Wysadzenie Wielkiej Synagogi było spektakularnym, lecz niestety nie jedynym przykładem niszczenia architektury okupowanej Warszawy przez Niemców. W trakcie II wojny światowej ponad 80% stolicy Polski legło w gruzach, wiele strat okazało się zupełnie bezpowrotnych.